Haritzen artean txikienatako bat dugu ametz ilaunduna eta hala erakusten zuen bere lehengo izen espezifikoak (Quercus humilis, 'humilis'= apala, txikia). Egungo bere izenak, beste haritzekin alderatuta duen ile kopuruari egiten dio erreferentzia. Espezie hau iraungitze arriskuan dago, bere habitataren galera dela eta. Euskal Herriko hego-mendebaldean eratzen ditu basoak baina hibridatzeko joera oso handia duenez, askotan zaila izaten da bereiztea.

Tamaina ertaineko zuhaitza da, altueran 10-15 metrokoa (baina maiz baldintza defaboragarriak daudenean zuhaiska forman mantentzen da). Adaburu zabal eta irregularra du eta enborra ia beti bihurria. Enbor-azala arre edo gris kolorekoa izaten da gaztetan, eta adinarekin ilunduz eta zartatuz doa. Adaskak tomentu trinkoz estaliak daude. Ernamuin obiforme-tomentosoak dituzte eta kimu berriak ere iletsuak dira. Sustrai-sistema oso sendoa.

Hostoak erorkorrak dira, edo batzuetan martzeszenteak. Hosto berriak ilez erabat estalita daude. Formaz obatu-eliptikoak dira, luzeak, 3-12 x 1,5-7 cm-koak. Ertz krenatu-horzduna edo pinatifidoa dute, 5-8 lobulukoa. Hostoen muturra eta oinaldea borobilduak ditu. Gainealdetik subkoriazeoak dira, glabreszenteak eta berde ilun kolorekoak, baina azpialdetik oso iletsuak (hortik datorkie, hain zuzen ere, ametz ilaundun izena) eta grisak. Peziolo motza dute, 5-15 mm-koa, subzilindrikoa eta tomentoduna. 4-9 nerbio pare ditu.

Ametz ilaundunak gerba motako infloreszentziak ditu, haizearen bidezko polinizaziora (anemofiliara) moldaturik daudenak. Zuhaiska monoikoa da, hau da, ale berdinak sexu bietako loreak ditu, ez oso deigarriak.

Gerba arrak 2,5-10 cm-koak dira, errakis ileduna dute eta taldeka multzokatuta agertzen dira, adarretatik zintzilik. Perigonioa 4-6 lobuluz eratuta dago, iledunak. Estamin kopurua aldakorra da.

Lore emeak orokorrean bakarka agertzen dira. 4-5 estilo klabiforme dituzte eta estigma aske eta dibergenteak.

Ametz ilaundunaren ezkurra, akenio motako fruitua da. 10-35 x 8-15 cm-ko glandea du, gaztain kolore argikoa. Bakarka edo 2-5 aleko taldetan ager daitezke eta zentimetro bat baino gutxiagoko pedunkulua dute. Kandua laburra da, 10 mm-rainokoa, zurruna eta tomentoduna. Karloa (txapela) 7-15 x 10-20 mm-koa da eta ezkata teilakatuak ditu, pubeszentzia gris trinko batez estalitakoak. Karloak, sarritan, konkordunak izaten dira.

Europako erdialde eta hegoaldeko parterik handienean aurkitzen da, baita Asiako mendebaldean ere. Euskal Herrian, hego-mendebaldeko banaketa du eta mendikate mediterranarretan basoak eratzen ditu.