Ingurune antropizatuak gizakiak sortutako habitatak dira. Antropizazioa, beraz, gizakiak eragindako ingurune naturalaren edozein eraldaketa geografiko izango litzateke. Habitat horien artean, adibidez, hiriak dauzkagu. Baina baita hain agerikoak ez ditugun eta Euskal Herrian oso ohikoak diren nekazal lurrak edota zuhaitz landaketak ere. Bertan bizi garen biztanleok paisai horiek ikustera ohitu gara, eta horren ondorio negatibo bat edozein eraso ekologikoren aurrean gure aldetik utzikeria azaleratzea izan daiteke. Paisaiaren gaineko, hau da eragin estetikoa argi badaukagu ere, zer nolako ondorioak dauzkate habitat hauek bertan bizi den faunaren gainean?

Gure gizarteak, erronka larria du bere aurrean: baliabideen urritasunari eman beharreko erantzuna, eta zehazkiago, baliabide energetikoen urritasunari. Gure gizarteak menpekotasun itzela du agortzear dauden erregai fosilekiko. Baina horien urritasuna nahikoa ez balitz, erregai fosilen kontsumoak eragiten duen klima aldaketa batzen zaio erronkari. Izan ere, herrialde garatuetako eredu energetikoak erronka larriak ditu, epe laburrean konpondu behar direnak; aldez aurretik aipatutako urritasuna eta klima aldaketaz gain, konpondu beharreko arloak dira atzerriarekiko menpekotasuna, energiaren prezioa, baliabide energetikoen banaketa, edo oligopolioak eta gizartearen kontrol eza.

Hernanin matxinsaltoari 'saltaperikoa' esaten zaio, eta igelari 'ingela'. Ez da lehengo kontua, oraingoa baizik, eta eremu txikietan izanagatik, ehunka hitz daude hernaniarrek zaharretatik jaso eta erabiltzen dituztenak, gaur egun ere. Hitz horiek historiako liburuetan geratu ez daitezen, egitasmoa sortu dute Aranzadi zientzia elkarteak eta Dobera euskara elkarteak, eta 2016rako dokumental bat eta liburu bat argitaratuko dira, mehatxatuak dauden izen horiek eta ondare hori guztia gazteenek jaso, eta herrian zabaltzeko helburuarekin.

Mark eta Scott Kelly bikiak izateaz gain astronautak izan dira, nahiz eta Mark erretiratua dagoen gaur egun. Duela gutxi, Ameriketako Estatu Batuetako agentzia espazialak (NASAk) iragarri du Scott urtebetez espaziora bidaliko duela Mark lurrean geratzen den bitartean. Odol, listu eta hondakinen test erregularrez gain, azterketa fisiologiko eta psikologiko zorrotzak egingo dizkiete biei. Helburua, epe luzeko bidaia espazialek gorputzarengan duten efektua aztertzea da.  Genetikoki berdinak diren bi pertsona, epe luzez egongo dira ingurugiro zeharo ezberdinean. Ze ezberdintasun espero daitezke jaiotzez genetikoki berdinak diren bikien artean bidaia espazialaren ondorioz?

Hamarkada bat baino gehiago pasa da gizakion genoma sekuentziatu zenetik. Orduan gure material genetikoa nola idatzita zegoen jakiteak gure osasunean eta bizi baldintzetan hobekuntza eragingo zuela uste zen. Hala ere, mugarri horretatik denbora pasa bada ere, ez dirudi orduan egindako aurreikuspenak bete direnik.

Euskal naturaren atal honetan badira dagoeneko hainbat erreportaje karsta barneratu dutenak, hala nola Lide Jimenezek saguzarren babesleku izendatu zituen karstaren parte diren kobazuloak, Inma Mugerzak lurpeko uren baitan akuifero karstikoak aipatu zizkigun, eta Garikoitz Perurenak Euskal Herriko paisaiaren kalitatea neurtu ondoren jarritako 6 adibideetatik 3 ingurune karstikoan daude (Dorraoko bailara, Itxina eta Arantzazu). Badirudi karstak Euskal Herrian baduela berebiziko garrantzia arlo ezberdinetarako, baina, zer dakigu karstari buruz? Edo hobeto esanda, zer da karsta?

Liztor asiarra, Vespa velutina, gure artean kezka sortzen ari den ornogabea da, izan ere erleen etsai amorratua bilakatu da azken urte hauetan. Jatorriz India iparraldekoa den arren, Txinako Yunnan probintziatik etorritako egurrezko kontenedore bat izan zen 2004 urtean animalia hau Frantziara iristearen arrazoia. Liztor asiarra ezagun bilakatu da, batik bat, ezti ekoizpenean eragin dituen triskantzengatik. Gainera, ekologiaren ikuspuntutik, erleen populazioen murrizketak (Apis mellifera) landareen polinizazioan eragin dezakeela uste da.

Azken hamarkadetan bizitzaren abiadura asko handitu da, besteak beste, teknologiaren aurrerapauso izugarriei esker. Honek,  naturaren ustiaketa intentsiboa ahalbideratu du, luzaroan manten ezina bihurtuko den egoeraraino. Baina azken urteotan, naturak eskaintzen duenari begiratzeko joera zabaltzen ari da gizartean, besteak beste, nekazaritza ekologikoa, produktu biologikoak eta nola ez, sendabelarren erabilpena.

Zenbait ugaztun eta hegazti espeziek, ugal bikotekidea aukeratzerako orduan lehentasunak ageri ohi dituzte eta ugal energia guztia banako baten gainean fokatzeko gai dira. Lehen naturalistak jakinaren gainean bazeuden ere, XIX. mende amaieran hartu zuen garrantzia gai honek; Darwin jaunak hautespen intersexualaren aspektu zentral bezala kokatu zuelarik fenomeno hau. Bere ustetan, aukeraketa diferentzial honekin lotuta, sexu bateko banakoek eboluzioan zehar beste sexukoak erakartzeko ezaugarriak garatzen dituzte eta hau litzateke, hain zuzen ere, dimorfismo sexualaren iturrietako bat. 

Genetikoki eraldatutako organismo (GEO) bat ingeniaritza genetikoan oinarritutako tekniken bidez bere informazio genetikoan aldaketak jasan dituen organismo bat da. Elikagai transgenikoen aferan GOEn inguruko hika-mikak oso ezagunak dira. Dena den, abantailaren bat edo beste izan dezakete. Erreportaje honetan gai horren inguruko lanketa bat egingo dugu. 

Mendian, itsasoan, landa zabaletan, hirian… paisaia leku guztietan dago, oinarri-oinarrian edozein lekutik begiratuta ikusten dugun hori baita paisaia. Baina ez dugu guztiok berdin antzematen. Izan ere, paisaia ez da begi hutsez bakarrik jasotzen den zerbait. Zentzumen guztiek parte hartzen dute paisaiaren aurrean geldirik gaudenean: nola usaindu, zer entzun, hotza egiten duela, beroa… horien araberakoa ere bada paisaia. Eta ez horien araberakoa bakarrik. Gure sentimenduek, pentsamenduek, izateko moduak… ere edozein lekutik ikusten ari garen hori nola jasotzen dugun baldintzatzen dute.

Gutako gehienok hartzen ditugu garagardo bat edo beste astean. Lagun artean, etxeko epeltasunean, edota menditik itzulitakoan garagardo bat eskutartean irudikatu ohi dugu. Dena den, hain ohikoa dugun ekintza honen atzetik dagoenak badu zer aipatua. Garagardogintza nekazaritza sortu zen garaikoa da, eta milaka trikimailu ditu zereal aleetatik garagardoa egiteak. Lan honetan, garagardogintzaren erraiak azalduko ditugu. On egin!

Espaziotik Lurrari ateratako argazki gehienetan, ura lurrazal ia osoa estaltzen ageri da, lurrazalaren % 75 inguru. Hala ere, Lurrean dagoen ur guztiaren % 98 ur gazia da eta itsasoak osatzen ditu. Hori da hain zuzen ere espaziotik ikusten dena eta Lurrari urdin kolorea ematen diona. Gainontzekoa (% 2) ur geza da eta ia guztia izoztuta dago, kasko polarretan edo glaziarretan. Gure planetan izotza ez den ur geza guztitik % 90 inguru gure oinen azpian dago, lurpeko urak dira.

Ornodunon begiak oso antzekoak iruditu arren, ongi begiratuz gero moldaera asko izan dituela ikus daiteke. Ur-ingurunetik lehorraldera igarotzea edota gautar izatetik eguneko bizimodua edukitzea bezalako aldaketek moldapen ebolutibo anitzak garatzea eragin dute, animalia jokabideari eta inguruneari doitu ahal izateko. Erreportaje honetan ornodunon begiak jasan dituen moldaera eta aldaketa horien errepasoa egingo dugu.

Saguzarrek mota askotako gordelekuak erabiltzen dituzten arren (zuhaitzatako zuloak eta arrakalak, giza eraikinetako zirrikituak eta ganbarak...) gehienetan kobazuloetan gordeta imajinatzen ditugu.  Saguzarren gehiengoa hainbat babesleku motatan gorde daiteke, baina badaude mota bakarreko babeslekutara lotuta dauden espezieak ere. Erreportaje honetan, lurpeko babeslekutan aurki ditzakegun saguzarren biologia eta kontserbazioari buruzko informazioa aurkituko duzue.