Zuhaitz-igel arrunta, Euskal Herriko anfibio ezagunenetariko bat da, eta bere larruazal fin eta kolore ederrak betidanik eragin du maitasun sentimendu bat herrialde honetako gizasemeongan. Mitologiako izaki, euskal kulturaren osagai… izandakoa daukagu animaliatxo bitxi hau, baina dirudienez, kontu guzti hauek ahazten ari gara, eta hauen ekosistemak erabat suntsituz, igel espezie honen biziraupena kolokan jartzen hasiak gara.

Zapaburuak 3-5 mm-koak dira arrautzetik ateratzean eta 50 mm-rainokoak metamorfosia burutu aurretik. Isats handia dute, oso altua eta punta borobildukoa. Begiak alboetara dituzte. Orokorrean oliba kolore ilunekoak dira eta kolorazio uniformea dute.

Igel helduaren kolorazio ohikoena berdea bada ere, tonalitatea oso aldakorra izan daiteke, marroixka izatera hel daitekeelarik. Gainera, indibiduo batek, segun eta zein substraturen gainean dagoen edota dituen “sentsazioen” arabera kolorearen intentsitatea alda dezake. Sudurzulo bakoitzetik lerro beltz bat luzatzen da animaliaren alde biak eta baita hankak ere zeharkatzen dituena. Lerro ilun hau inguratzen zuri edo krema koloreko beste lerrotxo bat beha daiteke. Bizkarrean ez dute orbanik aurkezten eta alde bentrala zuria dute.

Gorputza obalatua izan ohi da eta burua nahiko zabala. Bertan kokatzen diren tinpanoak nahiko txikiak dira, igeletan topatzen diren tinpanoekin erkatuz.
Alde dortsala leuna den bitartean, behe-aldea bikortsua dute. Arrek, ahots-zaku handia dute, eta kantu egiten dutenean nabarmenki puzten da; kantatzen ez dagoenean, tolestura batzuk sumatzen dira hau kokatzen den ingurunean.

Hanka luzeak ditu anuru honek eta behatzarteko mintzik gabekoa da (agertu daitezke, baina kasu hauetan ez dira ezta atzamarren luzera erdira ere ailegatzen). Hatz bakoitzaren muturrean disko-formako kopadura bat ageri du, eta honek baimentzen dio zuhaitzen hosto, adar eta beste hainbat gainazali atxikitzea.

Zuhaitz-igel arruntaren larbak landaredi-estaldura anitza duten guneetan bizi dira, batez ere aintzira eta urmael iraunkorretako orlarekin loturiko hezeguneetan. Ugariak dira zangetan ere.

Helduak ere, putzu, urmael eta zingiren moduko inguruneak ditu gogoko, landare anitzez inguraturik daudenak batez ere. Itsas mailatik eta kota altuetara bitartean topa daiteke anfibio hau, altuera handienean aurkitu den populazioa 1950 m-tara bizi delarik. Zuhaitzen adar eta hostoetan ematen du denbora gehiena, baina ala ere, zenbait momentutan, uretan edota lurrean ere ikus daiteke.

Zapaburuek landare baskularrak, detritusa, perifitona, zianobakteriak, diatomeak, bakteriak, alga berde planktonikoak, disolbatutako materia organikoa, protozooak, polena, eltxo larbak, beste zapaburuak eta anfibioen arrautzak jaten dituzte. Hala ere, ikerketen arabera zapaburu hauen gibeletan topatutako espezierik arruntenak, Navicula cuspidata, Nitzschia palea Synedra ulna eta Scenedesmus quadricauda izan ziren.

Mingaina erabiliz edota harrapakinen gainean salto eginez ehizatzen du. Harrapakinen artean, tximeleta, kilker, euli eta beste hainbat intsektu aurkitzen dira. Indibiduo batzuen urdailean, hemipteroak, opilioiak eta inurriak ere topatu dira.

Udaberri edo negu bukaeran, ugaltzeko garaia heltzen zaie anuru hauei, eta arrak emeei aurrea hartuz putzuetara jotzen dute. Hor direlarik, emeak erakartzen dituzte 'kraar-kraar-kraar' soinua behin eta berriro errepikatuz; kantu hau, ugalketa garaitik kanpo ere burutu dezakete hezetasun altuko egunetan, euria egin eta gero batez ere. Emeak ar bat aukeratu ondoren, arra, emearen bizkarraldera igo eta bikoteak, anplexus axial deritzon jarrera hartzen du. Anplexusa, bi ordutan luza daiteke eta gauez zein egunez burutu dezakete.

Emeek erruten dituzten arrautzek, 800tik 1.000ra izan daitezkeenak, kolore horixka eta 1,5 mm-ko diametroa dute. Errun eta 12-15 egunera, 5-8 mm-tako larbak jaiotzen dira. Garapena aurrera doalarik, zapaburuek, kolore gris edota berdea hartu eta metamorfosia pairatzen hasten dira. 3 hilabeteren buruan, animalia gazteak uretatik ateratzen hasten dira, eta baita talde handitan irten ere. 3-4 urte eta 5 cm inguruko tamaina dutelarik lortzen dute heldutasun sexuala. 5 urteko bizi luzetasuna du animaliatxo honek naturan.

Espezie hau, gautar eta ilunabartarra da batez ere, baina deshidratazioa nolabait jasateko moldatua dagoen larruazala duenez, egunez eguzkitan ere aurkitu daiteke. Zuhaitzetan egon ohi da, eta gutxitan arriskatzen da lurrean edota uretan egotera, bere etsaien menpe. Bero altuko egunetan ordea, putzu, harripe eta leku freskoetan gordetzen da.

Anfibioak izan ohi dituzten etsai natural berberak ditu Hyla arboreak, besteak beste txori harrapariak, ugaztun 'anfibiozaleak', narrastiak… Gainera, intsektu urtarrek, anfibio honen zein beste askoren zapaburuei erasotzen diete.

Bestetik, gero eta zailago bihurtzen ari da espezie honetako indibiduo bat naturan aurkitzea, eta honen arrazoien artean, ekintza antropikoa nabarmendu beharko genuke. Gizakiak, putzuen eta zingiren inguruko landaredia murriztu, zapaburuak kaltetzen dituzten intsektizidak erabili eta hezeguneetan, hauek kutsatzen dituzten gune industrialak kokatzen baititu. Beraz, espezie honen 'etsai naturalen' artean gizakia sartzea legezkoa litzake.