Apo ezproidunak inguru lehortarretara ederki moldaturiko anuruak dira eta Euskal Herriko hegoaldean aurki ditzakegu, Bardeak bezalako ingurune ia desertikoetan. Eguraldia oso hezea ez den bitartean, eguna lurpeko freskotasunean ezkutatuta pasa ohi dute eta uretan ugaltzen direnez, urik ez dagoen urteetan ez dira ugaltzen. Apo ezproidunari izena atzeko hanketan ageri duen kolore beltzeko tuberkulu metatartsiarrak ematen dio, ezproi itxura izaten duena.

Espezie honen zapaburuek oso tamaina handia lortzen dute, 120 mm-ko aleak ikusi izan direlarik (Boulenger 1897). Hala ere, arruntena 80 mm ingurukoak izatea da (Álvarez & Salvador 1984). Gorputza isatsa baino zertxobait txikiagoa da, hain zuzen ere, isatsarekiko 0,88 aldiz motzagoa.

Espirakulua ezker aldeko alborantz zabaltzen da eta orientazio posterodortsala du. Uzkia, aldiz, gorputzaren atzealdean kokatzen da, erdiratuta. Moko korneoa, kolore beltzekoa, ondo garatuta dago. Aho-diskoan, papilek zirkulu moduko bat osatzen dute, baina ez da erabat isten, goiko ezpaineko erdialdean zabalik mantentzen baita. Ezpain-hortzak hilera sinpleetan lerrokatzen dira, maiz patroi irregularreko serieak eratuz, nahiz eta formularik arruntenak 3/5, 4/4, 4/5 edo 5/5 diren (Busack & Zug 1976; Álvarez &Salvador 1984; García-París et al. 2004).

Isats sendoa dute, mutur zorrotz batez bukatzen dena eta ondo garatutako gandorra izan ohi dute, gorputzaren erdialderaino luzatzen direnak dortsalki. Kolorazioa aldakorra da, normalean gris-horixka edo arre argia eta orban zuriak dituzte, bereziki eskualde kaudalean (García-París 1989). Lateralki eta dortsalki kolore argiagoak izaten dituzte, irisazioekin.

Helduak tamainaz ertainak dira eta itxura sendokoak. Burua luze baino zabalagoa da eta oso begi handi eta irtenak dituzte, dortsolateralki gailentzen direnak. Begien arteko distantzia, narinen artekoa baino askoz handiagoa da. Buruaren goiko aldean azala kranioari lotuta egoten da, itxura zimurra hartuz. Ez ditu tinpanoak agerian, ezta guruin parotideak ere. Begi-nini bertikala dute, zilar koloreko irisarekin. Ez dute aho-zakurik.

Aurreko hankek lau hatz libre dituzte eta atzekoek, mintz baten bidez loturiko bost hatz. Tuberkulu metatartsiano oso garatuak eta gogortuak dituzte, kolore beltzeko ezproi moduko bat osatuz.

Azal leun eta disdiratsua dute eta bizkarraldeko kolorazioa aldakorra da: horixka, zurixka, grisa, berdexka edo arrea, arre edo berde ilun koloreko orbanekin. Sabelalde zurixka dute, hau ere batzuetan orban ilunagoekin (Boulenger 1897; Angel 1946; Salvador 1974, 1985; Guyétant 1986; Barbadillo 1987; González de la Vega 1988; Galán & Fernández-Arias 1993; García-París et al. 2004). Azkenik, zenbait ale albino ere ikusi izan dira.

Arrek guruin karakteristiko batzuk izaten dituzte galtzarbetan. Gainera, araldian zehar, pikor modukoak garatzen dituzte hanketan. Emeek maiz orban dortsal ilunagoak dituzte, lerro longitudinal irregularretan paratuta.

Iberiar penintsulako eskualde mediterranearrean aurkitzen da batik bat (Malkmus 1995; Barbadillo et al. 1999; Godinho et al. 1999; Ferrand de Almeida et al. 2001; Tejedo & Reques 2002; Cruz 2008), Frantziako hego-ekialdeko kostaldetik zehar zabalduz, Alpeetaraino (Guyétant 1986).

Euskal Herrian hegoaldeko inguru lehorrenetako anfibio tipikoak dira. Besteak beste, Ebro ibaiaren inguruan, El Pulguer, Pitillas, La Estanquilla eta Agua Salada bezalako hezeguneetan bizi dira eta, esan bezala, Bardeak inguruetan ere topa daitezke. Hala ere, 2005. urtean Arabako hegoaldeko 10 hezeguneetan egindako ikerketa batean ez zen alerik topatu (Olano et al. 2007).

Apo ezproidunaren zapaburuak igerilari aktiboak dira eta ur-masen sakonera desberdinetan aurki daitezke, bereziki hondoan baina baita ur-zutabean eta gainazalean ere (Díaz-Paniagua 1987). Tenperatura altuekiko nahiko toleranteak dira, 32ºC-ko tenperaturak jasan ditzaketelarik. Hala ere, ikusi izan da 35ºC-rekin heriotz-tasak erabatekoak direla bi orduren buruan (Cei & Crespo 1971).

Helduak, substratu hareatsua duten eremuetan aurkitu ohi dira, edo behintzat arazo handirik gabe lurperatzea baimenduko dien substratuetan. Habitat ugarietan aurki daitezke, esaterako artadi eta pinudietan, baina baita zonalde irekietan, nekazal larreetan, dunetan, marismetan, euri-ibarreran... Orokorrean, altitude txiki edo ertainak nahiago izaten dituzte baina itsas mailatik 1.770 metrora aurkitu izan dira, Erdialdeko Sisteman (Cejudo 1990).

Zapaburuak mikroorganismoz, hondakin begetal eta animalia-hondakinez, krustazeo txikiz eta beste anfibioen arrautzez elikatzen dira. Jarrera kanibalak ere izan ditzakete, putzu berdinean zapaburu asko dauden kasuetan. Larbak tamainaz handitu ahala, dieta fanerogamoez aberasten dute (Cei & Crespo 1971; Busack & Zug 1976; Díaz-Paniagua 1985; González de la Vega 1988, Tejedo 1991; Pérez-Santigosa et al. 2003).

Larben elika-jarrera oso aldakorra da eta teknika desberdinak erabiltzen dituzte: detritusaren xurgatzea, perifitonaren karraskatzea, landare zatien karraskatzea, ponpatzea eta xurgatzea.

Apo helduak ornogabe ugari predatzen ditu, bereziki anelidoak, gasteropodoak, ortopteroak eta koleopteroak (Boulenger 1897; Gadow 1901; Angel 1946). Euskal herrian egindako ikerketa batean koleopteroek (%35,2), anelidoek (%9,9), dermapteroek (%8,4), lepidopteroen larbek (%8,4) eta himenopteroek (%7) osatzen zuten batik bat bere dieta (Bea et al. 1994). Tamaina handiko aleak anfibio txikietaz elikatzen ere ikusi izan dira, esaterako, hegoaldeko zuhaitz-igelaz (Díaz-Paniagua et al. 2005).

Ehizatzeko, apoak gorputza zutitu egiten du eta inguruko harrapakinak lokalizatu.

Tenperaturak epeltzen hasten direnean eta prezipitazioen ostean, apo ezproidunaren migrazioak hasten dira, ur inguruneetarantz (Lizana et al. 1994; Salvador & Carrascal 1990). Ilunabarrez iristen dira putzuetara eta landaredi gutxiko ur-masen inguruan pilatzen dira. Iristen lehenak alerik handienak izaten dira (Salvador et al. 1986; Lizana et al. 1994). Araldiak 35-41 eguneko iraupena izan dezake (Lizana et al. 1994; Salvador & Carrascal 1990).

Ar zein emeek ur azpian egiten dute korroka, 1-10 deietako serieetan. Deien bidez, emeek aktiboki bilatzen dituzte arrak eta arrek, era berean, beste arrak detektatu eta hauekin borrokatzen dira (Lizana et al. 1994).

Bikotea osatzea lortzen denean estaltzea hasten da, apo hauen kasuan, iztaiko anplexu bidezkoa dena. Eme bakoitzak 2300 arrautz jartzen ditu batez beste (Lizana et al. 1994) eta errun ahala arra hauek ernaltzen joango da.

Normalean, arrak ugaldu direneko putzuan 20 egun inguruz mantentzen dira, eta emeak 1-8 egunez. Honek, araldian zehar putzuen inguruan ar gehiago egotea eragiten du, eta erratioa, hain zuzen ere, 1,5:1-ekoa izaten da (Salvador et al. 1986; Salvador & Carrascal 1990; Lizana et al. 1994).

Arrautzek 1,5-1,7 mm-ko diametroa dute eta aste baten buruan 5 mm inguruko zapaburuak aterako dira bertatik (Pujiula 1931a, 1931b; González de la Vega 1988; Salvador & García-París 2001). Zapaburuen garapenerako tenperatura optimoa 27-28 ºC-koa da.

Zapaburuek isatsa erabat desagertu aurretik burutzen dute metamorfosia (Busack & Zug 1976) eta 18-34 mm dituztela uretatik ateratzen hasten dira (Alvarez et al. 1990).

Bere banaketa eskualdeko eremurik hotzenetan, esaterako Euskal Herrian, neguan iraupen aldakorreko hibernazio moduko bat burutu dezake, eta bere aktibitatea hilabeterik lehorrenetan ere murriztu daiteke. Beraz, aktiboagoa izango da negu edota udaberri bukaeran (Barbadillo 1987).

Animalia ia erabat lehortarrak dira eta soilik araldian zehar hurbiltzen dira ur inguruetara. Soilik gauez dira aktiboak, bereziki ilunabarrez, nahiz eta egun lainotuetan egunez ere ikus daitezkeen, batik bat araldian zehar. Inaktibo daudenean bertikalki eta atzerantz lurperatzen dute euren burua, atzeko hanketako espoloiak erabilita (Valverde 1969). 58 cm-ko sakoneratan ere aurkitu izan dira aop ezproidunak (González de la Vega 1988). Sasoi lehor hauetan zehar euren pisuaren %30 galtzera ere iris daitezke.

Bere izaera ia lurtarra dela eta, ez da beste anfibio askorekin batzen, ez behintzat ugaltze sasoitik kanpo. Hala ere, sasoi honetan putzuak elkarbanatzen ditu Hyla meridionalis, Discoglossus galganoi, Pelophylax perezi eta Epidalea calamitarekin (Cei & Crespo 1971; Díaz-Paniagua 1983). Gainera, Triturus marmoratus apo ezproidunaren arrautzak jaten ikusi izan da (Martínez-Solano 2000).

Horrez gain, apo ezproidunaz elikatzen diren predatzaile ugari deskribatu izan dira. Aipatu bezala uhandre marmolaireek, zenbait narrastik (Natrix maura, Emys orbicularis, Mauremys leprosa), ugaztunek (Sus scrofa, Meles meles, Herpestes ichneumon, Genetta genetta, Lutra lutra, Rattus norvegicus), hegaztiek (Ardea cinerea, Ardeola ralloides, Athene noctua, Buteo buteo, Chlydonias niger, Ciconia nigra, Egretta garzetta, Gelochelidon nilotica, Milvus migrans, Milvus milvus, Nycticorax nycticorax, Strix aluco, Sturnus unicolor, Tyto alba) eta ornogabe urtarrek (Triops cancriformis) jaten dituzte apo ezproidun heldu, zapaburu zein arrauitzak (Bernis & Valverde 1954; Valverde 1967; Knoepffler 1979; Curt & Galán 1982; Domínguez et al. 1985; Santos et al. 1986; Tejedo 1993; Rey et al. 1994; Anthonioz et al. 2000; Martínez-Solano 2000; Gómez-Mestre & Keller 2003; Díaz-Paniagua et al. 2007; Marangoni & Tejedo 2007b).

Azkenik, apo ezproidunaren parasito arruntak dira zenbait protozoo, esaterako, Protoopalina intestinalis (Metcalf 1923) eta platelminto, Polystoma pelobatis (Combes 1967; Combes & Knoepffler 1977).